Oelhaf (Oelhafius, Olhafius, Ölhaf, Ölhafius) Joachim (1570–1630), lekarz, fizyk miejski w Gdańsku, profesor anatomii Gdańskiego Gimnazjum. Ur. 12 XII w Gdańsku, był synem Joachima i Elżbiety z domu Bartsch. W l. 1583–8 uczęszczał do Gdańskiego Gimnazjum. Następnie uzyskawszy stypendium Rady Miejskiej Gdańska udał się w r. 1588 na studia uniwersyteckie do Wittenbergi i kontynuował je po ok. 4 latach jeszcze przez pół roku w Altdorfie. Tam uzyskał 18 VI 1593 stopień doktora medycyny, publikując równocześnie, jako swą pierwszą pracę naukową, dysertację doktorską Theses therapeuticae. Dla kontynuowania studiów medycznych udał się do Padwy. W drodze do Włoch zatrzymał się prawdopodobnie w jesieni 1594 w Krakowie, gdzie na dworze królewskim korzystał przez kilka miesięcy z wiedzy i doświadczenia ówczesnego lekarza nadwornego Zygmunta III Wazy, Jana Baptysty Gemmy. W Krakowie bawił co najmniej do końca lipca 1595, gdyż 26 VII 1595 wysłał z Krakowa prośbę do Rady Miejskiej Gdańska o przedłużenie mu stypendium na dalsze studia we Włoszech. Nie czekając na decyzję władz miejskich Gdańska wyjechał do Padwy, gdzie studiował przez dwa lata, pogłębiając swą wiedzę lekarską szczególnie w zakresie anatomii i chirurgii. Uzyskawszy decyzją Rady Miejskiej Gdańska z 2 IX 1597 dalsze przedłużenie stypendium w wysokości 150 fl. rocznie (o czym zawiadomiła go Rada Miejska Gdańska listem z 6 X 1597), zamierzał jeszcze kontynuować swe studia na uniwersytetach w Bolonii i Pizie, lecz zwiedziwszy jedynie Wenecję, udał się, otrzymawszy jeszcze od Rady Miejskiej Gdańska w grudniu 1598 dodatkowe stypendium w wysokości 300 fl. na przygotowanie doktoratu, do Montpellier do Francji, gdzie 3 VIII 1600 otrzymał doktorat filozofii.
Po uzyskaniu tak szerokiego wykształcenia i zapoznaniu się z przodującymi ośrodkami wiedzy lekarskiej w Europie O. powrócił do Gdańska, gdzie w r. 1602 objął stanowisko fizyka miejskiego, a w r. 1603 po ponownym otwarciu, zamkniętego na ok. pięć miesięcy z powodu panującej zarazy, Gdańskiego Gimnazjum stanowisko profesora anatomii i medycyny. Wykłady prowadził dwa razy w tygodniu; od r. 1611 otrzymał pomoc w osobie drugiego profesora medycyny, dra Adriana Pauli, zatrzymując sobie jedynie prelekcje z anatomii. Z wykładów zachowały się tylko krótkie notatki, natomiast O. ogłaszał liczne rozprawy czy to w formie własnych prac, czy w formie bardzo często stosowanych w Gdańskim Gimnazjum dysput naukowych wybranego referenta z opozycjonistami koreferentami, zwanymi «respondentami». Tematami prac O-a były głównie poszczególne części ciała ludzkiego i ich czynności. Były to więc rozprawy: o mózgu, o rękach, o zębach, o jamie brzusznej, o nerkach, o sercu, o wątrobie. Prac tych opublikowanych drukiem zachowało się kilkanaście; przyczynił się nimi do spopularyzowania nowszych osiągnięć naukowych w dziedzinie anatomii i fizjologii. O. stosował również praktycznie badania anatomiczne przy sekcjach zwłok, prowadzonych początkowo prywatnie. Rozgłos ogólny uzyskał natomiast w r. 1613, gdy przeprowadził po raz pierwszy w Polsce publiczną sekcję zwłok urodzonego w Pruszczu Gdańskim nienormalnego noworodka i ogłosił t.r. drukiem odpowiednią rozprawę. Obok anatomii i chirurgii interesował się O. również i botaniką lekarską. Na wałach fortecznych Gdańska założył niewielki ogródek botaniczny, w którym hodował zioła przydatne przy nauce wiedzy lekarskiej swych uczniów.
Nieprzerwanie pełnił O. obowiązki fizyka miejskiego, w r. 1607 został seniorem miejskich lekarzy. Stanowisko to wymagało odeń szczególnej aktywności w okresach często nawiedzających Gdańsk epidemii. W r. 1625 został O. na prośbę Albrychta Stanisława Radziwiłła, który pragnął korzystać z jego opieki lekarskiej na wypadek choroby, wyjątkowo zwolniony od obowiązkowego pobytu w mieście podczas zarazy (chodziło o to, aby O., lecząc Radziwiłła, nie miał styczności z zarażonymi). Teoretycznym zainteresowaniom chorobami zakaźnymi dał O. wyraz w dwóch rozprawach, z których na szczególną uwagę zasługuje De seminario pestilenti (Gd. 1626, dedykowana Zygmuntowi III), omawiająca rozwój choroby w powiązaniu ze zmianami anatomicznymi w poszczególnych narządach organizmu. Zmarł O. 20 IV 1630 jako jedna z ofiar panującej wówczas w Gdańsku zarazy, pochowany w kościele Najśw. Maryi Panny w Gdańsku.
O. ożeniony był po raz pierwszy 19 II 1602 z Anną, córką ławnika gdańskiego Mikołaja Haveradt, zmarłą przed 16 X 1617, z którą miał czterech synów i dwie córki. Po raz drugi ożenił się 13 VI 1619 z Anną, córką malborskiego rajcy Jana Truncka, zmarłą przed 30 I 1638, z którą miał 3 synów i 3 córki. Z synów O-a znamy: Joachima, doktora praw i ławnika w Halle, Mikołaja (zob.) oraz Jana, prawdopodobnie studenta w Lejdzie (1656), i Dawida, którzy zmarli w bliżej nie znanych okolicznościach w Indiach Wschodnich. Z córek: Anna wyszła za mąż 13 XII 1638 za Henryka Marquarta, Anna Maria wyszła za mąż 30 V 1644 za Dirka Clamp, a Katarzyna poślubiła 7 X 1646 Jana Bournetta. O losie pozostałych dzieci brak wiadomości, prawdopodobnie zmarły w dzieciństwie. Bratankiem O-a był Piotr (zob.).
Estreicher; Alg. Dt. Biogr.; Altpreuss. Biogr.; Charitius A., Commentatio historico literaria de viris eruditis Gedani ortis, Vittembergae Saxonum 1715 s. 114–15; Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 101: 1905 s. 288–9; Historia Nauki Polskiej, Wr. 1974 VI; Kośmiński, Słown. lekarzów; Praetorius E., Athenae Gedanenses…, Lipsiae 1713 s. 51–2; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III, II 25; Foltz M., Der Danziger Stadthaushalt am Ende des 16. Jahrhunderts, „Zeitschr. d. Westpreuss. Gesch.-vereins” 1907 s. 157; Hirsch Th., Geschichte des academischen Gymnasiums in Danzig, Danzig [1837] s. 63; Kaufmann J., Über Danzigs Sanitäts- und Medizinalwesen im 16. und 17. Jahrhundert, „Mitteilungen d. Westpreuss. Gesch.-vereins” 1905 s. 11–12; Schwarz F., Danziger Ärzte im 16.–18. Jahrhundert, „Danziger Familiengeschichtliche Beiträge” (Danzig) Bd 4: 1939 s. 33; Sokół S., Medycyna w Gdańsku w dobie Odrodzenia, W. 1960 s. 75–89 (tu najbardziej szczegółowo przedstawiona działalność lekarska O-a); – Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce, P. 1839 I 334, 365; Haller A., Bibliotheca anatomica, London 1774 I 310–11; Die Preussen auf der Universität Wittenberg und die nichtpreussischen Schüler Wittenbergs in Preussen von 1502 bis 1602, Bearb. v. H. Freytag, Leipzig 1903 s. 76; – B. Gdań. PAN: rkp. 514 s. 50–1 (tu znajduje się najpełniejszy wykaz prac naukowych O-a, zawierający jednak w większości wypadków jedynie skrót tytułu dzieła, miejsce i rok wydania); WAP w Gd.: rkp. 300, 36/3, s. 57, Księgi kamlarskie 300, 12/26, s. 231 oraz 300, 12/27 s. 237.
Marian Pelczar